ESSAY - Vrij Nederland
Zonder norm bestaat er ook geen afwijking
Kent u mensen die biseksueel zijn? Grote kans van niet. Nog niet. Want steeds meer mensen weigeren zich te beperken tot het ‘pick a side and stay there’. Meredith Greer houdt een pleidooi voor een toekomst zonder labels.
Als ik over biseksualiteit begin, is er een grote kans dat u daar direct een beeld bij heeft. Het zal eerder aan een vrouw gerelateerd zijn dan aan een man, of – laten we eerlijk zijn – aan twee vrouwen die een trio hebben met een man. Het zal in elk geval voor de meeste mensen een wat sletterige, aandachttrekkerige connotatie hebben, met een vleugje onbetrouwbaarheid. Of zoals het hoofdpersonage van de serie The Bisexual het verwoordt: ‘When I think bisexual I think lame slut. It’s tacky, it’s gauche. It makes you seem disingenuous, like your genitals have no allegiance.’
Het is niet zo vreemd dat de meeste mensen deze associaties hebben. Grote kans namelijk dat als u zich afvraagt of u überhaupt een biseksueel kent, het antwoord nee is, tenzij iemand in uw omgeving daar bijzonder specifiek de aandacht op heeft gevestigd. En als we kijken naar de culturele representatie van biseksuelen, dan hebben we over het geheel genomen de keuze uit verwarde studenten in een experimentele fase, hypergeseksualiseerde vampiers, promiscue sociopaten, en PornHub.
Zo heb je het erotische thrillergenre, waarin de personages van seksbommen als Sharon Stone, Neve Campbell en Denise Richards hun biseksualiteit inzetten als wapen om mannen te verleiden, te manipuleren en daarna te vermoorden. De moreel verdorven biseksuele man doet het ook goed in films als The Talented Mister Ripley, maar nog vaker in bovennatuurlijke genres. Een man die seks heeft met mannen, terwijl hij ook seks zou kunnen hebben met vrouwen, dat kan kennelijk alleen als hij grenzeloos kwaadaardig is. Of al zo lang op aarde rondloopt dat hij geen enkele moraliteit meer erkent. Zie Dorian Gray en Lucifer.
Rondshoppen
De realiteit is natuurlijk een heel andere. Volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau identificeert 4 procent van de Nederlanders zich als biseksueel. Meer dan 15 procent van de mannen en vrouwen heeft biseksuele gevoelens, fantasieën of ervaringen. Volgens sommige cijfers bestaat de lhbti-gemeenschap voor 52 procent uit biseksuelen. Dat zijn nogal wat mensen. En nog meer mensen als we Alfred Kinsey, de godfather van de seksuologie, mogen geloven. Hij zag seksualiteit namelijk als een spectrum, waarin de meeste mensen helemaal niet volledig homoseksueel of heteroseksueel zijn, maar het grootste gedeelte zich ergens in de grijze zone ertussen bevindt.
En daar zit natuurlijk ook een beetje het probleem. Want als seksualiteit zo vloeibaar is, kunnen we mensen niet meer netjes in hokjes plaatsen waardoor we weten wat we van ze kunnen verwachten. Voor wie biseksualiteit, of het doorbreken van hokjes, niet daadwerkelijk accepteert, zitten biseksuele mensen slechts in een experimentele fase, of zijn ze gewoon een beetje aan het rondshoppen, onderweg naar hun daadwerkelijke geaardheid. Een biseksuele man zou volgens de meeste mensen eigenlijk homo zijn. En biseksuele vrouwen, die zijn gewoon een beetje ‘bi-curious’ totdat ze weer netjes in het gareel worden gebracht in een heteroseksuele relatie.
Het idee dat iemand de rest van zijn of haar leven ferm in het kamp ‘allebei’ blijft staan, maakt veel mensen een beetje ongemakkelijk. Het traditionele script is er in onze films, boeken en series dan ook een waarin die spanning wordt opgelost. De hoofdpersoon zit in een heteroseksuele relatie, maar er ontstaat aantrekkingskracht tot iemand van hetzelfde geslacht. Die spanning wordt opgelost door een coming out, waardoor de held of heldin eindelijk tot een echtere, diepere waarheid komt. Het idee dat die verandering in de status quo geen spanning hoeft te zijn die opgelost moet worden – het idee dat zowel de heteroseksuele als de homoseksuele relatie beide echt en waar zouden kunnen zijn – wordt vaak niet eens erkend als een mogelijkheid.
Het draagt allemaal bij aan wat in het Engels ‘bi-erasure’ of ‘bi-invisibility’ genoemd wordt. Het systematisch onderbelichten, onzichtbaar maken en ondermijnen van biseksualiteit als seksuele oriëntatie. En zoals altijd als het gaat om de representatie van identiteiten, werkt onzichtbaarheid en een gebrek aan positieve rolmodellen vooral stigmatisering en vooroordelen in de hand.
Double-dipping
Zelfs seksueel progressieve televisieseries als Sex and the City hebben het maar moeilijk gehad met de mogelijkheid van biseksualiteit. Wanneer Carrie bijvoorbeeld een man date die biseksueel blijkt te zijn, wordt dit de volgende dag bij de brunch met haar vriendinnen uitgebreid geproblematiseerd, bediscussieerd en uiteindelijk onmogelijk bevonden. ‘It’s not hot, it’s greedy! It’s double-dipping!’ schreeuwt Miranda uit. En wanneer Samantha het advies geeft dat ze misschien de labels een beetje los moet laten, werpt Charlotte tegen dat zij ontzettend van labels houdt: ‘Gay, straight. Pick a side and stay there.’ Alle biseksuele mannen zijn uiteindelijk toch homo, concluderen ze. Of, zoals Carrie het in de serie zegt: ‘I’m not even sure bisexuality exists. I think it’s just a layover on the way to Gaytown.’
Er is een boel veranderd in de representatie van gemarginaliseerde groepen en seksuele oriëntaties sinds Sex and the City. Maar wie op YouTube zoekt, ziet dat de vooroordelen nog springlevend zijn. Wat is het eerste waar je aan denkt bij het woord ‘bisexuals’, vraagt Arielle Scarcella (562.000 volgers) aan een groep bevriende lesbiennes. ‘Greedy’, ‘messy’ en ‘confused’ passeren de revue. En als het mooiste meisje op een feestje biseksueel blijkt te zijn? ‘If she has a really great personality, and she makes me laugh, then I míght get past the fact that she had a dick in her mouth last week.’ Even later: ‘Lesbians don’t date bisexuals because lesbians are probably smarter in a sense that we know what we want and go after it. That’s why we’re gay.’
De immens populaire vlogger Amber Whittington runt het populaire lhbti-vriendelijke YouTube-kanaal Amber’s Closet (687.332 volgers). Maar de introductievideo van haar kanaal, waarin ze verschillende soorten lesbiennes presenteert (‘power lesbians’, de ‘pillow princess’, ‘lipbalm lesbians’) is niet bepaald bi-vriendelijk. Ze heeft het over ‘tourists’ die alleen af en toe even langskomen in ‘gaytown’ maar niet zeker weten of ze zichzelf willen claimen als ‘full lesbian’. Nog denigrerender is de term ‘hasbian’, iemand die ooit lesbisch was, van gedachten is veranderd en misschien ooit weer terug komt, maar nu voor altijd te boek zal staan als een ‘hasbian’. De boodschap is duidelijk: een biseksueel is een overloper.
Fase
Waar vaak wordt gezegd dat mensen die biseksueel zijn het maar goed voor elkaar hebben, omdat ze zoveel meer mogelijkheden hebben om te daten en zich zowel in de homo- als de heterowereld kunnen begeven, is het tegenovergestelde vaak waar. Wanneer iemand uit de kast komt als biseksueel kan hij of zij rekenen op homofobie van hetero’s als ze mannen zijn, of hyperseksualisering tot aan het punt van fetisjisme als ze vrouwen zijn. En als ze zich dan omdraaien, krijgen ze er vanuit de lhbti-gemeenschap nog een flinke lik bi-fobie bovenop.
Een onderzoek uit 2018 toont aan dat zowel homo’s als lesbiennes denken dat biseksuelen, of ze nou man of vrouw zijn, uiteindelijk eigenlijk gewoon op mannen vallen en dat biseksualiteit vooral een fase is. Met alle wantrouwen en vooroordelen van dien; veel homo’s en lesbi’s weigeren ronduit met biseksuelen te daten. Biseksuelen hebben een hoger risico op angststoornissen, depressie en suïcidale gedachten, omdat ze het gevoel kunnen krijgen dat ze zowel in de homo- als de heterowereld niet écht welkom zijn.
Het onderzoeken van seksualiteit, en daarmee experimenteren tot je zeker bent van je identiteit, is volkomen valide. Sommige mensen ontdekken hun homoseksualiteit pas na een heteroseksuele relatie. Die ontdekking voelt dan als een waarheid die alles op zijn kop zet. Maar voor anderen betekent het helemaal niet dat wat er eerder kwam niet klopte. Er begint verandering te komen in hoe we naar die tweede mogelijkheid kijken.
Sinds de golden age of television toch al alle taboes aan het verkennen is, komen er meer biseksuele personages in beeld. In Crazy Ex Girlfriend komt Darryl – een man van middelbare leeftijd met een snor – uit de kast als biseksueel door een uitzinnig campy ska-nummer te zingen. In Game of Thrones was de biseksualiteit van prins Oberyn Martell alleen een toonbeeld van promiscuïteit, maar het deed in de serie verder niets af aan zijn mannelijkheid of aantrekkingskracht.
Dit zijn niet de enige voorbeelden, maar nog steeds is het zoeken naar biseksuele mannen op tv. Ze lijken voor veel series nog net even een stap te ver. De sassy homo en zelfs de minder uitgesproken homo’s zijn voor heteroseksuele kijkers te verteren. Maar het idee dat diezelfde man dan ook nog op vrouwen zou kunnen vallen, en die vrouwen hem ook nog aantrekkelijk zouden kunnen vinden, is een stuk moeilijker. Dat homoseksuele mannen geen keuze hebben omdat ze nou eenmaal zo geboren zijn is één ding. Maar dat een biseksuele man die keuze wel heeft, en er dan voor kiest om niet alleen met vrouwen naar bed te gaan, strijkt tegen de homofobe haren in.
Monogame huismussen
Als het aankomt op biseksuele vrouwen valt er al meer te kiezen. Orange is the New Black, The 100, The Fall, Kalinda Sharma in The Good Wife en Callie Torres in Grey’s Anatomy: ze tonen allemaal biseksuele vrouwen wier levens niet gecentreerd zijn rond promiscuïteit. Wier relaties, zowel met mannen als vrouwen, even betekenisvol en goed uitgewerkt zijn als die van monoseksuele personages. En bovenal: ze tonen vrouwelijke biseksualiteit die niet alleen bedoeld is als manipulatieve, aandachtszoekende performances voor een heteroseksuele mannelijke blik.
Het helpt om andere verhalen te vertellen. Om eens niet de wulpse girls gone wild te zien, maar te tonen dat biseksuele mensen ook monogame huismussen kunnen zijn. Om verhalen te zien waarin de gevoelens van biseksuele vrouwen niet in twijfel worden getrokken en de seks die ze hebben niet wordt weggewuifd als voorspel voor ‘echte’ seks met een man. Het helpt om mensen eraan te herinneren dat biseksuele mensen überhaupt bestaan.
Want die onzichtbaarheid van biseksualiteit, waardoor mensen het legitiem vinden om zich af te vragen of ze überhaupt wel bestaan, is niet alleen in culturele representatie een probleem. Juist in de echte wereld is het tricky. Een biseksueel is namelijk letterlijk onzichtbaar. Wie een man en vrouw samen over straat ziet lopen, kan niet herkennen of een van hen toevallig biseksueel is. Wie twee vrouwen of twee mannen over straat ziet lopen, ook niet. Biseksualiteit is alleen zichtbaar wanneer iemand wisselende partners heeft, of wanneer iemand ervoor kiest om je expliciet deelgenoot te maken van zijn of haar voorkeuren. Iets wat in de meeste gevallen toch een beetje te veel informatie is.
Elk jaar is er daarom ook de bi-visibility day. Op sociale media wordt dan opgeroepen om openbaar te delen als je bi bent. En elk jaar weer is het bemoedigend om te zien hoeveel meer mensen eraan meedoen. Het is een stuk minder ongemakkelijk om je biseksualiteit op sociale media te delen als er een aanleiding voor is, dan om de hele tijd aannames te moeten corrigeren. En daarnaast maakt het een belangrijk punt: een biseksueel in een heteroseksuele relatie is nog steeds biseksueel. Seksualiteit is onderdeel van je identiteit, ongeacht je partnerkeuze.
Paradijsvogels
Ook veel celebrities zijn inmiddels uit de kast als biseksueel en verzetten zich tegen stereotypen. Er is een hele generatie aan acteurs, actrices en muzikanten die uitge- sproken biseksueel zijn – en het zijn niet alleen de androgyne paradijsvogels, zoals David Bowie en Grace Jones dat ooit waren. Amandla Stenberg, Kristen Stewart, Evan Rachel Wood, Sarah Paulson bijvoor- beeld. En acteurs als Anna Paquin, die al jaren gelukkig getrouwd is met een man en desalniettemin een uitgesproken voorvech- ter van biseksuele zichtbaarheid is. Vooral invloedrijk zijn muzikanten als Jannelle Monáe, Frank Ocean en Harry Styles, die hun relaties met mannen en vrouwen gebruiken als inspiratie voor hun werk. Nummers als ‘that’s just the way you make me feel’ en ‘pynk’ van Monae zijn anthems geworden in de gay scene.
Frank Ocean, die binnengehaald was door de hiphop en R&B-wereld als een groot talent en wiens eerste album Channel Orange de muziek- wereld al had opgeschud, erkende ineens via sociale media in een lange brief dat een deel van dat album over een jongen gaat. Het belang was niet alleen dat Frank Ocean, als zwarte man in een bijzonder heteronormatief muziekgenre, uit de kast kwam, maar ook de manier waarop. ‘Als schrijver, als maker, geef ik je mijn ervarin- gen,’ vertelde hij in het enige interview dat erop volgde waarin hij zijn seksualiteit besprak. Maar hij weigerde vervolgens zichzelf een label te geven en zichzelf daar- mee te beperken. Hij deelt op een authentieke wijze zijn waarheid, maar laat zich niet ter verantwoording roepen.
Ook Harry Styles, de jongen die ooit in One Direction een hele generatie puberharten sneller liet kloppen en vrijwel een heel album van Taylor Swift inspireerde nadat hun stormachtige relatie ten einde kwam, eist voor zichzelf als soloartiest onbegrensde vrijheid op. In een interview in 2017 gaf hij aan nooit de behoefte te heb- ben gehad om zijn seksualiteit voor zichzelf of voor anderen te labelen of uit te leggen. Daarmee plant hij zichzelf net als Frank Ocean ferm in de grijze zone. Wat Styles wel doet bij zijn optredens, is in uitbundige pakken dansen met regenboogvlaggen en een uitgesproken lhbti-vriendelijke sfeer creëren. En hij zingt teksten als ‘Here to take my medicine, treat you like a gentleman.’
Door te weigeren zich te laten labelen en zich niet te beperken tot het pick a side and stay there van begin 2000, zitten artiesten als Ocean en Styles in de voorhoede van de expressie van seksualiteit. Veel jongeren die nu uit de kast komen, doen dit liever door zichzelf bijvoorbeeld ‘queer’ te noemen, of zoals Miley Cyrus deed, ‘panseksueel’. Met ‘queer’ plaatsen ze hun seksuele oriëntatie buiten de heteroseksuele norm, zonder zichzelf vast te leggen. In het begrip queer is ook ruimte om op een meer vloeibare manier te kijken naar bijvoorbeeld genderidentiteit of aseksualiteit. Met panseksualiteit wordt expliciet benadrukt dat gender helemaal niet binair is, zoals de ‘bi’ in biseksualiteit zou doen vermoeden. Trans of intersekse mensen die zich niet laten beperken tot één vorm van mannelijkheid of vrouwelijkheid, worden daarmee nadrukkelijk verwelkomd.
Labels zijn voor veel mensen een belangrijk houvast. Ze zijn een manier om onzichtbare dingen zichtbaar te maken en te normaliseren. Maar het werkt uiteindelijk allemaal toe naar een toekomst waarin we al die labels kunnen loslaten, omdat het bestaansrecht van andere identiteiten niet eens meer ter discussie staat. Als er geen norm is, is er immers ook geen afwijking meer, en heeft iedereen de vrijheid om te zijn, zonder zich te hoeven verantwoorden.